unukalhai unukalhai
1549
BLOG

Nieobecni mają rację

unukalhai unukalhai Kultura Obserwuj notkę 18

 

Nieobecni mają rację
           Obecną notką otwieram cykl mający na celu zaprezentowanie emigracyjnych pisarzy polskich oraz ich utworów. Ci z pisarzy, naukowców, dyplomatów i przedstawicieli zawodów twórczych, którzy zdołali przetrwać kataklizm II wojny światowej, w jej wyniku  zostali rozrzuceni  po szerokim świecie. Nie widzieli sensu powrotu do zniewolonego przez reżim komunistyczny kraju i woleli tułaczy byt na obczyźnie. Świadomie wybrali dolę emigrantów. Ich dorobek i poszczególne dokonania pozostają w olbrzymiej większości praktycznie nieznane powojennym pokoleniom, wyedukowanym na programach oświatowych układanych przez oficerów politycznych i cenzorów od pilnowania czystości doktryny marksistowsko-leninowskiej. Cenzorzy zadbali o to, by nazwiska, nie mówiąc już o dorobku literackim, pozostały nieznane. Skutkiem tego „wyedukowano” kilka pokoleń „nauczycieli’, którzy nawet nie słyszeli o istnieniu tej jakościowo i ilościowo bardzo istotnej grupy twórców. Przedstawienie, nieznanych i nieobecnych w świadomości współczesnego polskiego wykształceńca[1], autorów i ich utworów, oparłem o laureatów do nagrody „Wiadomości”, pisma wydawanego po wojnie w Londynie[2] oraz kandydaturach nominowanych do tej nagrody. Pismo to stanowiło ważne forum, za pośrednictwem którego przedstawiciele, niezależnej od komunistów, polskiej elity intelektualnej mogli docierać ze swoimi utworami do czytelnika, głównie ze środowisk polonijnych, ale również w kraju, jakkolwiek w tym ostatnim przypadku odbywało się to zawiłymi drogami. Oczywiście, w kraju docierały te publikacje do wąskich kręgów inteligencji,  nie trafiały natomiast do szkół, bibliotek, czy mediów, czego pilnowała instytucja cenzury i jej funkcjonariusze od szczebla centralnego do gminnego.  Tym sposobem komunistyczni oprawcy, amputowali, wraz z terytorium Polski przedwojennej (Polska straciła Kresy Wschodnie wraz ze sporą częścią ich mieszkańców i praktycznie całym dorobkiem kultury materialnej tam istniejącym), bardzo istotny segment polskiej elity intelektualnej, któremu udało się przetrwać wojnę i okupację. W praktycznych skutkach spowodowało to  zerwanie ciągłości kodu, przy pomocy którego była definiowana polskość w czasach II Rzeczpospolitej, jak i w czas zaborów, czego katastrofalne i coraz bardziej destrukcyjne skutki obserwujemy na codzień.
Rzecz jasna, temat polskiej literatury emigracyjnej jest zbyt szeroki, aby można go było w ramach prezentacji blogowej wyczerpująco opisać, zatem traktuję ten wątek jako rodzaj wprowadzenia dla zainteresowanych, którzy dalej będą mogli samodzielnie dotrzeć do innych publikacji bądź innych autorów.
Celem notki  jest ukazanie części tego, zamilczanego do dzisiaj,  dorobku literackiego. Chciałbym podziękować blogerowi p. Krzysztofowi Wołodźko, czyli salonowemu  Consolamentum, który w tekście  z dnia 24.05.2013 r. pt.: „Jeszcze Polska nie zamilkła”,  nawiązał do tego samego wątku i wskazał, że stanowi on jeden z tematów numeru XXX-XXXI z 2012 r. periodyku kulturalnego „Pressje”. 
Prezentację autorów i tytułów ich dzieł, zmuszony byłem podzielić (ze względów objętościowych) na części. Pierwsza część obejmuje nagrody przyznane dla książek wydanych w okresie lat 1958 - 1970 roku włącznie (wówczas w Polsce były to lata tzw. gomułkowszczyzny), w drugiej łącznie   przedstawiam edycje z lat 1971 - 1980 roku, co z kolei pokrywa się z okresem gierkowszczyzny, oraz lat 1981 - 1990, i oczywiście odpowiada to okresowi jaruzelszczyzny. Jeśli dany autor był nominowany za swoją książkę w latach zaliczonych do pierwszej części, wówczas zawarłem informacje o nominacjach jego książek wydanych w latach kolejnych  okresów. Czyli  autor ten już nie wystąpi w kolejnych częściach cyklu, aby nie powtarzało się nazwisko. W takiej konstrukcji pierwsza część będzie najbardziej obszerna i będzie edytowana w odcinkach (dwóch lub trzech). Natomiast część druga powinna zamknąć się w ramach jednej lub dwóch  notek.
Tekst niniejszy oparłem na danych zawartych w publikacji wydanej przez Polską Fundację Kulturalną w Londynie (1993 r.) pt.: „Od Herberta do Herberta. Nagroda „Wiadomości” 1958-1990”.  Jest to kompendium dotyczące historii ww. nagrody, opracowane przez Stefanię Kossowską  z posłowiem Tadeusza Nowakowskiego. Oczywiście, uzupełniłem niektóre dane z innych,źródeł.
                Zainteresowanych tematem odsyłam również  do publikacji Rafała Habielskiego  pt.: „Niezłomni. Nieprzejednani. Emigracyjne „Wiadomości” i ich krąg 1940-1981”, która jest wydaną w formie książkowej pracą doktorską ww. Autora.  Horyzont czasowy książki p. Habielskiego zamyka się z momentem zaprzestania wydawania czasopisma „Wiadomości”. Natomiast w moich notkach zostaną omówieni także laureaci nagrody jak  i nominowani do niej w czasie, gdy nagroda była nadal przyznawana, ale już  pod auspicjami Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, aż do zakończenia jej wydawania.
Nagroda „Wiadomości” po II wojnie światowej była przyznawana 33 razy, z czego okresu gomułkowszczyzny dotyczy 13 edycji, natomiast gierkowszczyzny i jaruzelszczyzny po 10 edycji.
Wprowadzenie
           Fundatorem pierwszej powojennej nagrody „Wiadomości” w 1959 r. (dla Marka Hłasko za zbiór opowiadań pt.: „Cmentarze’) oraz nagród w latach 1960 - 1964 był angielski arystokrata i polonofil p.  Auberon Herbert, następnie kilka nagród ufundował Tadeusz Zabłocki, potem fundatorami nagród byli Jan Badeni, Irena Wandyczowa, Tadeusz Walczak, Feliks Laski. Zbigniew Herbert był   laureatem ostatniej, przyznanej 18 maja 1991 r. za zbiór poetycki „Elegia na odejście”. Te nazwiska wyjaśniają genezę tytułu wcześniej cytowanego opracowania p. Stefanii Kossowskiej.
Inicjatywa ustanowienia nagrody wyszła od prof. Ignacego Wieniewskiego (jednego z dwóch, obok Stanisława Balińskiego, autorów, którzy publikowali w pierwszym numerze „Wiadomości Literackich” w 1924 r. , numer z datą 1 stycznia 1924 r.) i związana była z ustanowieniem składu jury, które miało przyznawać nagrodę [3]
Wśród czytelników „Wiadomości” w kręgach polonijnej emigracji wojennej i powojennej redaktor naczelny  Mieczysław  Grydzewski przeprowadził konkurs, w  którym czytelnicy  mieli wybrać 15-osobowy  skład  jury. Kryteria dla wyboru kandydatów do jury nie były limitowane żadnymi wstępnymi kryteriami, czyli były, de facto, dowolne. W numerze „Wiadomości” z 11 października 1959 r. opublikowana została lista 15 nazwisk, które uzyskały największą ilość oddanych głosów. Były to, wg kolejności uzyskanych głosów:
Kazimierz Wierzyński (4656 głosów), Mieczysław Grydzewski (3362 głosy), Ferdynand Goetel (2853) Józef Wittlin (2454), Zygmunt Nowakowski (2187), Marian Kukiel (2148), Józef Mackiewicz (2037), Oskar Halecki (2036), Wacław Grubiński (1968), Czesław Miłosz (1866), Tadeusz Nowakowski (1747 głosów), Stanisław Baliński (1484), Tymon Terlecki (1429), Jan Rostworowski (1072), Józef Łobodowski (1060) [4].
W okresie przyznawania nagrody zmieniał się skład jury. Na miejsce zmarłych i odchodzących członków, pozostali członkowie jury wybierali nowych, tak że w ostatnim składzie jury znajdowały się już tylko dwa nazwiska z pierwotnego jego składu (Tadeusz Nowakowski i Tymon Terlecki) [5].
Gdybym chciał się ograniczyć do podania tylko nazwisk z zakresu literatury „źle obecnej” w Polsce pod rządami komuny i jej następców, to mógłbym ograniczyć notkę do podania ww. składu jury oraz pozostałych kandydatur, jak w przypisie [2]. Z małymi wyjątkami są to autorzy szerzej kompletnie nieznani, zamilczani i nawet, jeśli ich utwory zostały wznowione po 1989 r. w wydawnictwach krajowych, stało się to na tyle późno, że są już trwale nieobecni w obrazie i hierarchii literatury polskiej u kilku pokoleń, które swoją wrażliwość kształtowały jeszcze w dużym stopniu poprzez aktywny kontakt z literaturą. Z tego względu mijałoby się z celem podanie jedynie nazwisk autorów i tytułów publikacji. Musiałem posegregować materiał zawarty w opracowaniu p. Stefanii Kossowskiej, które liczy sobie ponad 400 stron. Selekcja jes, przede wszystkim, oparta na kryterium rodzajowym oraz tematycznym. Niekiedy nie można ściśle przypisać danego tytułu do ram przyjętej przeze mnie tematyki. Wówczas dokonywałem takiego przydziału arbitralnie, ale nie roszcząc pretensji do jego akademickiej poprawności.
M. Grydzewski narzucił w regulaminie konkursu dotyczącego przyznawania nagrody, iż członkostwo   w jury jest dożywotnie i nie można z niego zrezygnować. Czesław Miłosz nie zgodził się na uczestniczenie w składzie jury, a upór M. Grydzewskiego spowodował, że aż do 1968 r. (do nieuleczalnej choroby Grydzewskiego i jego pobytu w hospicjum, gdzie zmarł w 1970 r.), Cz. Miłosz był wymieniany w składzie jury, mimo iż ani razu nie wziął w nim udziału, ani osobiście, ani korespondencyjnie (wskazanie kandydatur wraz z uzasadnieniem).
Początkowo wysokość nagrody wynosiła 100 gwinei (105 funtów brytyjskich), a od 1970 roku podwojono jej wysokość (zaokrąglając do 200 funtów)  i mogła być przyznana Polakowi  za wydaną na emigracji publikację w formie książkowej, stanowiącą odrębną całość . Zdarzało się wielokrotnie, że fundatorzy honorowali dodatkową nagrodą utwory, które uzyskiwały zbliżoną ilość głosów członków jury. Ponadto odrębna kategoria nagród została ustanowiona za utwory opublikowane w „Wiadomościach” w ciągu danego roku (nagroda taka była przyznawana za publikacje w latach 1965 – 1981). W odpowiednich czasowo częściach niniejszego cyklu przedstawię laureatów tej nagrody.
Wytyczne regulaminu przyznawania  nagrody określały, iż nie może ona być przyznawana;
1/ członkom jury;
2/tym autorom, którzy ja już raz otrzymali;
3/za książkę pisarza, który zmarł (przed obradami jury);
4/ za publikację w obcym języku;
5/ za przekłady (z polskiego i na polski);
6/ za tom większej całości;
7/ za książkę, która została już nagrodzona inną nagrodą;
Każdy z członków jury mógł zgłosić maksymalnie trzy kandydatury.
Jury głosowało, aż do wyłonienia kandydatury, która uzyskała więcej niż połowę głosów. W przypadku nie uzyskania w głosowaniu wymaganej regulaminem ilości głosów przez żadną  ze zgłoszonych kandydatur, z głosowania w kolejnej turze była wyeliminowana kandydatura z najmniejszą liczbą głosów uzyskanych w turze poprzedniej. Jeśli takich kandydatur było więcej niż jedna, w dodatkowym głosowaniu rozstrzygano, która z kandydatur o najmniejszej ilości głosów odpadnie. Członkowie jury, w przypadku niemożności osobistego przyjazdu do Londynu, mogli nadsyłać swoje propozycje korespondencyjnie. Wówczas ich tytuł, który był nominowany na pierwszym miejscu, automatycznie przechodził do końcowej rundy głosowań.
Od ścisłego stosowania ww. zasad zdarzały się w praktyce wyjątki, których omówienie znajduje się w podanych przeze mnie opracowaniach.  
Zasady te, co prawda powodowały, iż nagrody dla książek wybitnych podlegały ostremu dozowaniu, ale za to umożliwiały nagrodzenie i nagłośnienie wartościowych pozycji mniej znanych autorów.
W innym przypadku mogło by zdarzyć się, że przyznano by np. 8 nagród dla Czesława Miłosza, a po 5 dla Mariana Hemara, Leopolda Tyrmanda, Stefana Kisielewskiego, Witolda Gombrowicza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Kryteria selekcji
                Kryterium stanowi zakres tematyczny, siłą rzeczy zdominowany traumą II wojny światowej, w tym utraty Kresów i ludobójstwa popełnionego na ich mieszkańcach, z czym łączy się tematyka zsyłek na wschód, więzień i łagrów, przy czym odrębny wątek stanowi tematyka katyńska. Ponadto odrębny moduł stanowi literatura  majaca za temat okres niepodległej II Rzeczpospolitej jak też walki politycznej i zbrojnej o jej odzyskanie i utrzymanie, następny ważny moduł stanowi tematyka związana z komunizmem epoki PRL-u. Inne zakresy tematyczne są etykietowane np. „historia”, „mickieviciana”, „nauka”, „krytyka literacka’, „dzieje emigracji wojennej i powojennej” . Oczywiście, wskazany  został rodzaj utworów lirycznych (poezje). Tego rodzaju etykiety, czasem z dodatkowymi informacjami o utworze lub autorze towarzyszą tytułom stanowiącym treść notki. W przypadku niektórych autorów zamieszczam odesłanie do tekstów zanajdujących się w zeszytach „Archiwum Emigracji” wydawanych pod egidą Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (sygnowane są jako AE wraz z podaniem  numeru zeszytu i nazwiskiem autora notki). W latach 1998 - 2011 ukazało się 11 zeszytów, w tym kilka z podwójną numeracją. Są to obszerne publikacje o objętości w granicach 300-400 stron. Tylko dwa z nich, tj.   nr 10 z 2009 r. oraz nr 11 z 2009 r. liczą, pierwszy poniżej 250 stron, a drugi poniżej 200 stron tekstu).
          Jeśli dany autor pojawił się jako laureat lub nominowany w którymś z lat przydzielonych do jednego z trzech, wcześniej wymienionych, bloków czasowych, wówczas przy jego nazwisku podałem tytuły tych utworów, które ewentualnie pojawiły się w pozostałych blokach ze wskazaniem roku, w którym zgłoszono nominację.  Wówczas dany autor będzie występował tylko w jednym z bloków czasowych ( w tym, w którym pojawił się po raz pierwszy w gronie nominatów).
Gomułkowszczyzna (13 edycji)
Nagrody przyznane w latach 1959- 1971 dotyczyły:
1959 r. : Marek Hłasko „Cmentarze”  (Instytut Literacki, Paryż 1958);
1960 r.: Tadeusz Sulimirski „Polska przedhistoryczna” (Polski Uniwersytet na Obczyźnie, Londyn 1959);
1961 r.: Kajetan Morawski „Tamten brzeg” (Księgarnia Polska w Paryżu, 1960);
1962 r.: Jan Bielatowicz  „Książeczka” (Veritas, Londyn 1961);
1963 r.: Witold Gombrowicz „Dziennik 1957-1961” (Instytut Literacki, Paryż 1962);
1964 r. : Irena Bączkowska „Wróble noce” (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1963)
oraz Józef Wittlin „Orfeusz w piekle XX wieku” (Instytut Literacki, Paryż 1963);
1965 r.: Karol Zbyszewski „Wczoraj na wyrywki” (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1964);
1966 r.: Zofia Romanowiczowa „Próby i zamiary” (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1965);
1967 r.: Barbara Toporska „Siostry” (Instytut Literacki, Paryż 1966);
1968 r.: Leopold Tyrmand „Życie towarzyskie i uczuciowe” (Instytut Literacki, Paryż 1967);
1969 r.: Piotr Guzy „Stan wyjątkowy” (Instytut Literacki, Paryż 1968);
1970 r.: Andrzej Chciuk „Atlantyda” (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1969);
1971 r.: Jadwiga Maurer „Liga ocalałych” (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1970) oraz     Paweł Łysek „Twarde żywobycie Jury Odcesty” (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1970).
Nagroda za książkę wydaną w 1958 r. została przyznana na posiedzeniu jury w dniu 5 grudnia 1959 roku. Członkowie jury, przedstawiciele wydawnictwa, fundator nagrody oraz zaproszeni goście (np. żony członków jury, pracownicy „Wiadomości”, etc.) spotkali się w klubie „Mayfair”. Klub ten znajdował się w londyńskiej dzielnicy o tej samej nazwie, a prowadziła go wówczas wraz z mężem, malarzem Stanisławem Mikułą, przedwojenna piosenkarka kabaretowa Zofia Terné (wł. Zofia Chajter) , w którym też występowała.
Jury obecne w dziewięcioosobowym składzie:
Kazimierz Wierzyński, Mieczysław Grydzewski, Ferdynand Goetel, Zygmunt Nowakowski, Marian Kukiel, Wacław Grubiński, , Tadeusz Nowakowski, Tymon Terlecki, Jan Rostworowski,
przyznało nagrodę Markowi Hłasko za utwór prozatorski pt.: „Cmentarze”, który był werystycznym opisem wdrażania zasad ideologii komunistycznej w realia życia w Polsce powojennej (PRL).
W odniesieniu do laureata nagrody Marka Hłasko, nieobecny na posiedzeniu jury Józef Mackiewicz, zgłosił swoje zastrzeżenia w liście, który dotarł do jury już po posiedzeniu. Jakkolwiek argumentacja zawarta w tym liście nie została odczytana na posiedzeniu jury, jest ona bardzo symptomatyczna, a to ze względu, iż będzie obecna w postawie także innych członków jury w następnych edycjach nagrody, zatem w skrócie ją przedstawiam.
J. Mackiewicz podniósł, iż w regulaminie nagrody znajduje się określenie, iż nominowane mogą być książki wydane na emigracji. Emigracja zaś to nie to samo, co wydanie książki poza granicami kraju. Czyli autorem książki wydanej na emigracji może być tylko emigrant (w ściślejszym rozumieniu, ktoś kto ze względów zasadniczych nie może wrócić do okupowanej przez komunistów Polski, albo nie byłby tam przez nich wpuszczony, chyba że po to, by trafić do więzienia). Nie jest natomiast emigrantem ktoś, kto chwilowo wyjechał z kraju, bo się akurat o coś pokłócił z komunistycznym reżimem, zaś nadal jest obywatelem Polski Ludowej i nie ma zamiaru z tego statusu rezygnować. Ujmując rzecz bardziej obrazowo, Józef Mackiewicz uważał Marka Hłaskę za dysydenta w ramach komunizmu i był zdania, że jego stosunek do komunizmu jest „wewnętrzny”. Ponadto stwierdził,       że członkowie jury w żadnym wypadku nie powinni interesować się kłótniami komunistów. Konsekwentnie podtrzymywał takie stanowisko w odniesieniu do innych pisarzy zamieszkałych w PRL-u. Większość członków jury w nie podzieliła (również w trakcie obrada przy kolejnych edycjach) takiego punktu widzenia, gdyż uważała, że powinno się oceniać walory literackie i ideowe książek, nie zaś koleje życia ich autora lub jego, często przypadkowe, miejsce aktualnego zamieszkania.
Ponadto, w nominacjach do nagrody „Wiadomości” wytypowane zostały inne książki M. Hłaski, a mianowicie:
„Nawrócony w Jaffie” oraz „Opowiem wam o Ester” - opowieści na tle pobytu w Izraelu; (wydane w 1966 r.) [6].
Opisałem nieco szerzej posiedzenie jury przy przyznawaniu pierwszej nagrody, natomiast w przypadku pozostałych edycji, wymieniam łącznie tych autorów i te tytuły, które były nominowane do nagrody „Wiadomości”, przy czym zaznaczam te, które zostały jej laureatami. Omówienie uszeregowałem według nazwisk autorów w kolejności alfabetycznej, z tym, iż jest to wykaz wg nazwisk faktycznych natomiast używany pseudonim zaznaczyłem w opisie dotyczącym danego autora.
2/Andrzejewski Jerzy ur. w 1909 r. w Warszawie, zm. w 1983 r. w Warszawie.
Wystąpił z PZPR w 1957 roku i zaczął działać w tzw. opozycji demokratycznej (m.in. KOR). Sylwetka pisarza to alter ego postaci Alfy ze „Zniewolonego umysłu” Czesława Miłosza.
„Apelacja” (1968) - powieść o czasach PRL . „Apelacja” została wydana przez Instytut Literacki w Paryżu.
„Miazga” (1981) – powieść o czasach PRL-u (Wydawnictwo „Polonia”- Londyn i równolegle, Niezależna Oficyna Wydawnicza). Wersja bez ingerencji cenzorskiej – wydanie całościowe, wydawnictwo Puls – Londyn, 1992.
3/Irena Bączkowska, z domu Zabłocka herbu Łada,  (ur. w Kijowie – maj 1902 r., zm. styczeń 2006 r., Londyn  ), w 1930 r. wyszła za mąż za rotmistrza Jana Bączkowskiego (1898 -1952), a wojenne losy tułacze rzuciły małżeństwo na Wyspy Brytyjskie. Rotmistrz służył w korpusie pancernym gen. Stanisława Maczka. Pierwsze opowiadanie, „Kujawski bal” wydrukowała w 1953 roku na łamach londyńskich „Wiadomości”. Znalazło ono duże uznanie krytyków. Od tego momentu stale drukowała w prasie emigracyjnej, głównie opowiadania i nowele. Jej styl literacki wysoko cenili m.in. Melchior Wańkowicz, Stanisław Cat-Mackiewicz i Włodzimierz Odojewski. Swój debiut książkowy, zatytułowany „Droga do Braiłowa”, opublikowała w 1959 roku. W 1963 roku ukazała się powieść „Wróble noce” (nagroda „Wiadomości”). W kraju liczne szkice na temat jej twórczości publikował prof. Stanisław Sławomir Nicieja (w 1995 roku wydał wybór jej opowiadań pt. „Krajobrazy i ludzie”). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, w serii wybitnych opowiadań XX wieku, przedrukowało tytułowe jej opowiadanie z tomu „Droga do Braiłowa” (2003).
„Droga do Braiłowa” (1959), debiut książkowy autorki, nowele dotyczące losów przedwojenno-wojenno-powojennych Polaków z rodzinnych stron autorki na Podolu (Braiłów lub Brahiłow, miasto niedaleko Winnicy na wschodnim Podolu, obecnie Ukraina).
„Wróble noce” (1964) - laureat nagrody, powieść, rodzaj wspomnienia o rodzinnych stronach na Ukrainie.
4/Czesław Bednarczyk (ur. w 1912 r. w Kamieńcu Podolskim, zm. w 1994 r. w Londynie) – polski poeta i prozaik. W roku 1939 uczestniczył w kampanii wrześniowej. W latach 1939-41 był internowany w ZSRR. W latach 1941-46 służył w Wojsku Polskim. Uczestniczył w kampanii włoskiej (w latach 1944-45), jako oficer II Korpusu. Od 1946 r. przebywał w Wielkiej Brytanii. Wraz z żoną (Krystyną Bednarczyk) założył wydawnictwo Oficyna Poetów i Malarzy (Londyn). W latach 1967-80 był wydawcą i redaktorem naczelnym czasopisma "Oficyna Poetów" oraz działaczem kulturalnym. Otrzymał w 1972 r. nagrodę im. Jurzykowskiego, a w 1992 r. wraz z żoną – nagrodę im. Pietrzaka.
Nominacje do nagrody „Wiadomości” (tomiki poezji - rok wydania)
„Rdza” (1962) , „Rosocha” (1978) , „Rodzaje niezgodności” (1979), „Z religijnych zamyśleń” (1982),
„Obrysowanie cieniem” (1983), „Szuwary” (1987).
5/Jan Bielatowicz, ur. w 1913 r.  w Nisku, zm. w 1965 r.  w Londynie) – prozaik, poeta, publicysta, krytyk literacki, redaktor, bibliograf, żołnierz II Korpusu, działacz polityczny. Szczegóły życiorysu w Wiki.
Laureat nagrody przyznanej w 1962 r . za zbiór nowel o pt.: „Książeczka” (1961). Opowieści o Tarnowie międzywojennym i wcześniejszym, napisane piękną, kunsztowną polszczyzną.
Nominacja:  „Literatura na emigracji” (1970), wybór esejów omawiających książki, sylwetki wybranych pisarzy i poetów emigracyjnych , i ich publikacje w piętnastoleciu 1945-61, a przy okazji rozważania o tematyce ogólniejszej, dotyczące przede wszystkim zagadnień literackich, ale także z politycznych i społecznych [7].
6/Andrzej Bobkowski (herbu Korab),ur. w 1913 r. w Wiener Neustadt w Austrii, zmarł na raka  w 1961r.,  w mieście Gwatemala (w Gwatemali) – pisarz, eseista, przedsiębiorca, popularyzator modelarstwa lotniczego, z wykształcenia ekonomista (SGH w Warszawie). Przedstawiał się jako: „liberalny reakcjonista o realistycznym zabarwieniu antyintelektualnym z silnymi akcentami antykomunizmu i zoologicznej nienawiści do Rosji, wszczepionej mu przez ojca od dziecka”. Dalsze szczegóły życiorysu w Wiki.
Nominacja:
„Coco de Oro” (1970), szkice i opowiadania wydane po śmierci pisarza. Ze względów regulaminowych książka nie mogła brać udziału w głosowaniu kandydatur do nagrody.
7/Bregman Aleksander , ur. w  1906 w Warszawie – zm. w 1967 w Londynie – polski dziennikarz i publicysta. (szczegóły życiorysu w Wiki oraz innych miejscach netu).
Nominacje:
„Najlepszy sojusznik Hitlera”  (1958) , studium o współpracy niemiecko-sowieckiej w latach 1939-41.
„Zakamarki historii”  (1968), rozprawy o historii najnowszej [8].
8/Zbigniew Chałko, ur. w 1921 r. w Warszawie, zm. w 1994 r. w Chicago) – polski dziennikarz, poeta, powstaniec warszawski (szczegóły w Wiki, wspomnienie o Autorze:  „AE” nr 1 z 1998 r., tekst Róży Nowotarskiej pt.: „Słowo na sercu”).
Nominacje:  „Jaworowe niebo” (1962), zbiór poezji (link: www.biblionetka.pl/art.aspx?id=665897)
                        „Strofy staromiejskie i wiersze inne” (1977) , wiersze o Powstaniu Warszawskim 1944.
9/Andrzej Chciuk, (Andrew Soddell), ur. w 1920 w Drohobyczu, zm. w 1978 w Melbourne – polski pisarz, poeta i dziennikarz emigracyjny. Brat Tadeusza Chciuka-Celta, cichociemnego, ostatniego prezesa PSL na Uchodźstwie. Więcej: Wiki oraz http://pandora.nla.gov.au.
laureat: „Atlantyda” (1969), opowieść o dzieciństwie i młodości w rodzinnym Drohobyczu;
nominacje: 
„Rejs do Smithon. Stary ocean” (1960)  -  opowiadania, nowele;
„Ziemia księżycowa” (1972),   dalszy ciąg opowiadań o Drohobyczu (książkowym Wielkim Księstwie Bałaku);
„Towarzysze z bezpieczeństwa. Powieść, daj Boże, historyczna” (1970), rozrachunek ze stalinizmem po 1956 r. (patrz esej St. Gawlińskiego w „Dekada Literacka” nr 14 z 1991 r.,                                                 link: http://dekadaliteracka.pl/index?id=803).
10/Michał Chmielowiec (ps. Michał Sambor), ur. w  1918 r.  w Samborze, zm. w 1974 r. w Londynie  – wybitny krytyk literacki Drugiej Emigracji, redaktor, poeta i prozaik, prowadził „:Wiadomości” londyńskie (szczegóły – Wiki, wspomnienie w „AE” , zeszyt nr 2 z 2000 r., autor: Rafał Moczkowski, tekst pt:. „Michał Chmielowiec”).
Nominacja:  „Łabędź Sabaudii” (1958) ,  tłumaczenie na jęz. polski pism Św. Franciszka Salezego wraz z komentarzami odautorskimi.
11/Maria Czapska, Maria Dorota Leopoldyna, hrabianka Hutten-Czapska herbu Leliwa, ur. w 1894 r. , w Pradze czeskiej, zm. w 1981 r. , w Maisons-Laffitte k/Paryża. Historyk literatury, eseistka, autorka wspomnień, siostra Józefa Czapskiego (szczegóły życiorysu można znaleźć w guglach).
Nominacje:
„Szkice mickiewiczowskie” (1963), publikacja literaturoznawcza, „mickieviciana”;
„Dwugłos wspomnień” (1965) , autorzy Józef i Maria Czapscy. Książka zawiera trzy teksty napisane przez ww. rodzeństwo: J. Czapski: „Wspomnienia starobielskie”.
 Józef Czapski był jednym z oficerów uwiezionych przez NKWD w obozach w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie (więziony był w Starobielsku). Znalazł się w grupie 400 z nich, którzy zostali wywiezieni do Griazowca nad Wołgą i nie zostali wymordowani w kwietniu 1941 r., ale po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 r. , na mocy układu Sikorski – Majski zostali zwolnieni. J. Czapski wstąpił do Sił Zbrojnych organizowanych przez gen. Wł. Andersa i był żołnierzem II Korpusu.
M.Czapska:  „Ostatnie odwiedziny” - wspomnienia o Januszu Korczaku.                                             „Kartki z pamiętnika”- wspomnienia z Powstania Warszawskiego.
„Europa w rodzinie”  (1970), wspomnienia o rodzinie Czapskich ( hrabiowie Hutten-Czapscy herbu Leliwa, posiadającej liczne majątki na Polesiu i Białorusi). Rodzina o szerokich koneksjach wśród arystokracji europejskiej. AE zeszyt nr 11 z 2009 r., tekst autorstwa Izabeli Patyk pt: „Narratywizowanie przeszłości: między literatura a dokumentem. Pamiętniki polskiego wychodźstwa na przykładzie „Europy w rodzinie” Marii Czapskiej i „Na przełomie epok” Józefa Godlewskiego”.
„Gwiazda Dawida” (1975) opowiadanie -   rekonstrukcja świadectw o Holokauście.
„Czas odmieniony” (1978), wspomnienia Autorki dotyczące zdarzeń w latach 1915-1920, w których decydował się los odzyskania i utrzymania niepodległości przez Polskę.
12/Józef Czapski, (Józef Marian Franciszek hrabia Hutten-Czapski, herbu Leliwa), ur. w 1896 r. w Pradze czeskiej , zm. w 1993 r., w Maisons-Laffitte k/Paryża – polski artysta malarz oraz pisarz, W Wojsku Polskim -  II Korpusie dosłużył się stopnia majora . Więcej szczegółów życiorysu w guglach.
Nominacje:
„Na nieludzkiej ziemi”,  (1969), opis poszukiwania śladów po polskich oficerach pomordowanych przez NKWD w Katyniu. Józef Czapski dokonywał tych poszukiwań w Rosji Sowieckiej na polecenie gen. Władysława Andersa.
„Tumult i widma” (1981), książka, którą Autor zestawił ze swych dzienników, zapisków podróżnych, esejów pisanych od połowy lat czterdziestych do końca lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia.
13/Wawrzyniec Czereśniewski,(wł. Stanisław Kanclerz), ur. 1911 – Perm na Uralu, zm. 1976 – Melbourne Australia. Poeta i redaktor.
Nominacja: „Motywy greckie” (1962), wiersze z tematyką antyczną w tle.
14/Florian Czarnyszewicz, ur. 1900 w Bobrujsku (Wielkie Księstwo Litewskie)- zm. 1964 r. w Villa Carlos Paz ( Argentyna) - polski prozaik emigracyjny pochodzący z Kresów.
Nominacje:
„Losy pasierbów” (1958), opowieść o losach Polaków, którzy znaleźli się w wyniku pokoju ryskiego po sowieckiej stronie;
„Chłopcy z Nowoszyszek” (1963), powieść z elementami autobiografii o Wileńszczyźnie. Dalszy ciąg głównego dzieła Autora pt; „Nadberezyńcy”, które wydane w 1942 r. (w Argentynie), nie mogło być nominowane do nagrody „Wiadomości”.
15/Zdzisław Czermański, ur. 1896 r.  w Krakowie, zm. 1970 r. w Nowym Jorku - polski grafik-karykaturzysta, autor wspomnień. Więcej Wiki oraz: http://www.rp.pl/artykul/37106.html
Nominacje:
„Kolorowi ludzie” (1966), opowiadania o spotkanych przez Autora ludziach i zdarzeniach z nimi związanych napisane w konwencji satyrycznej;
 16/Adam Czerniawski, ur. 20 grudnia 1934 w Warszawie – polski poeta, prozaik, krytyk, tłumacz, rzecznik kultury polskiej na świecie. Więcej: http://www.czerniawski.co.uk/index.php?page=Polish
Nominacje:
„Sen. Cytadela. Gaj” (1966) , wiersze
„Wiersz współczesny” (1977), szkice krytycznoliterackie. 21 refleksji o poezji współczesnej.
17/Marian Czuchnowski, ur. w 1909 w Polnej koło Grybowa (Sądecczyzna, powiat gorlicki), zm. 1991 w Londynie , polski poeta, pisarz, dziennikarz.
Nominacje:
„Na wsi”   (1958), poemat;
„Czarna koronka” (1966), powieść, napisana w konwencji gryzącej ironii na temat losów emigracji i powojennego ładu w Europie , ze szczególnym uwzględnieniem stosunku aliantów zachodnich (Wielka Brytania) do kwestii polskiej (Polski oddanej na łup Stalinowi). Sceptyczny stosunek do problemu repatriacji do Polski powojennej i do propagandy komunistycznej adresowanej do polskich uchodźców na Zachodzie zachęcającej do powrotu;
18/Maria Danilewiczowa (Maria Danilewicz-Zielińska), ur. w 1907 w Aleksandrowie Kujawskim, zm. w 2003 w Quinta das Romazeiras, Feijo (Portugalia) – pisarka polska, prozaiczka, krytyk literacki, bibliotekarka. Więcej: http://www.bu.kul.pl/art_11317.html
wspomnienie - „AE” zeszyt  nr 7-8 z 2006 r., autor Wacław Lewandowski, tekst pt:. „wspominając Panią Marię. Maria Danilewicz-Zielińska”.
Nominacje:
„Pierścień z Herkulanum i płaszcz pokutnicy” (1960) - szkice o przeszłości, retrospekcja na temat kultury polskiej XIX wieku.
 19/ Dobek Czesław,  ur.  w 1910 r. w Ostrołęce; zm. w 1973 r.  w Monachium - powieściopisarz, poeta, dziennikarz radiowy żyjący na emigracji w Wielkiej Brytanii (Glasgow, Londyn), od 1968 roku związany z rozgłośnią Radia Wolna Europa w Monachium, gdzie przygotowywał i prowadził audycje literackie i kulturalne.
Nominacja:
„Na ratunek gołębicy” (1965) , powieść  z rodzaju samotność w tłumie, traktująca  o losach młodego Polaka emigranta w powojennej Anglii.        
20/ Józef Garliński, ur. w 1913 r.  w Kijowie, zm. w 2005 r.  w Londynie - polski pisarz, historyk, działacz emigracyjny. Szczegóły biografii: do wyboru w necie.
Np. link: http://www.bu.kul.pl/jozef-garlinski-1913-2005-sylwetka,art_11162.html
Wspomnienie o Autorze:
„AE” zeszyt nr 9 z 2007 r., tekst Jerzego Romana Krzyżanowskiego pt: „Józef Garliński. 1913-2005”.
Nominacje:
„Dramat i opatrzność” (1961), opowiadania o czasach okupacji;
„Politycy i żołnierze” (1968 i 1971 – II wydanie uzupełnione rozszerzone),  praca historyczna o meandrach polityki w okresie II wojny światowej. Opis współpracy polsko-brytyjskiej, w tym rozmiaru pomocy brytyjskiej dla okupowanego kraju i ruchu oporu oraz w trakcie Powstania Warszawskiego w  ramach Special Operation Executive (SOE). Skuteczność pomocy dla Powstania została storpedowana przez stanowisko Stalina - brak zgody na lądowanie angielskich samolotów na sowieckich lotniskach strefy  przyfrontowej celu uzupełnienia paliwa i napraw - czego dowództwo RAF w postawie sojusznika  w wojnie z Hitlerem ogóle nie brało pod uwagę (nie mogło sobie wyobrazić).
„Oświęcim walczący” (1974), napisany wspaniała polszczyzną dokument historyczny na temat  ruchu oporu w obozie Auschwitz. Autor był więźniem tego obozu – nr 121421 – i opisał własne doświadczenia oraz zebrał relacje świadków – byłych więźniów jak i osób pomagających spoza drutów ogrodzenia obozowego.
„Ostania broń Hitlera” (1977), książka o „ostatniej cudownej broni Hitlera” - rakietach V1 i V2, dokumentująca  rolę, jaką w rozpoznaniu tej broni odegrał wywiad Armii Krajowej.
„Polska w drugiej wojnie światowej” (1982),  kompendium dotyczące faktów politycznych okresu 1939-45.
 
                                                                                                                                                                        Cdn.
(Mam nadzieję, że uda mi się  zamknąć listę nazwisk łącznie w trzech notkach. Nazwisk tych jest sto kilkadziesiąt, z tym, ze w obecnej notce ich opis zajął jedynie połowę tekstu, zas pierwsza część to było wprowadzenie.
 
Przypisy:
[1] Образованщина (obrazowanszczina) - tym wyrażeniem A. Sołżenicyn określał nowe elity państwa komunistycznego , które zastąpiły tradycyjną warstwę inteligencji (przedbolszewickiej). Roman Zimand (Leopolita) zaproponował polski odpowiednik jako „wykształciuch” (wykształceniec).
[2] „Wiadomości” wydawane w Londynie, były kontynuacją tygodnika ukazującego się w Polsce międzywojennej pod nazwą „Wiadomości Literackie”, założonego w 1924 r. przez Mieczysława Grydzewskiego (Mieczysław Grycendler), ich długoletniego redaktora naczelnego. Ukazywały się do roku 1981 r. , natomiast nagroda ich imienia, była przyznawana przez twórców związanych z tygodnikiem, dla polskich utworów literackich na emigracji wydawanych aż do roku 1990 włącznie. Co oznacza, że po wojnie nagrodę przyznano 33 razy, zaś przed wojną 5 razy.
Przed wojną otrzymali ja kolejno;
1934 r. Wojciech Bąk za „Brzemię niebieskie” (tomik poezji);
1935 r. Józef Wittlin „Sól ziemi” (opowieść o cierpliwym piechurze);
1936 r. „Pamiętniki chłopów” (wydane w 1935 r. z inicjatywy Instytutu Gospodarstwa Społecznego kierowanego przez Ludwika Krzywickiego);
1937 r. Jeremi Wasiutyński „Kopernik” (publikacja popularno-naukowa o tematyce astrofizycznej). Książka wywołała wiele opinii krytycznych, gdyż oskarżano ja o „szarganie świętości narodowych”. Zwłaszcza nie podobało się wielu prominentnym przedstawicielom świata politycznego, naukowego i kulturalnego, czy literackiego, wskazanie na niemieckie pochodzenie Kopernika.
Najbardziej bulwersujący fragment w książce brzmiał:
„„Narodowość nie jest pojęciem naukowym w tym sensie, co na przykład język. Z braku obiektywnych kryteriów do jej wyznaczenia pozostaje nam uciekać się do udokumentowanych samookreśleń. Nie zachowało się po Koperniku ani jedno słowo pisane po polsku, natomiast cały szereg listów i rozpraw pisanych po niemiecku, nie mówiąc już o licznych pismach i samym jego nieśmiertelnym dziele, pisanych po łacinie. Z drugiej strony wiemy, że zarówno on, jak i jego najbliższa rodzina, należąca do patrycjatu pruskiego, szukali oparcia w koronie polskiej przeciw terytorialnym zakusom zakonu krzyżackiego. Jak wielu ów­czesnych mieszkańców Torunia, byli oni związani pochodzeniem z Krakowem, którego mieszczaństwo było podówczas przeważnie niemieckojęzyczne, a jed­nocześnie byli skłonni uważać kraj nazywany Prusami, którego stolicą był Toruń, za swoją ojczyznę. Ówczesne «Prusy» były zamieszkane na zachodzie przez mieszaną ludność słowiańsko-niemiecką, i tylko na swym przeważnie niemieckojęzycznym wschodzie pokrywały się z ziemią starożytnych Prusaków (należących do litewskiej grupy językowej), których resztki istniały tam jeszcze za czasów Kopernika. Ludność tych ówczesnych Prus, częściowo należących do korony polskiej, a częściowo tylko zależnych od niej, określała się po niemiecku jako Preussere i była jedną z siedmiu głównych grup językowych ówczesnej Rzeczypospolitej. Samo nazwisko rodowe wielkiego astronoma brzmiało autentycznie Koppernick lub Koppernigk, a tylko z łacińskiej formy humanistycznej Copernicus zostało spolszczone na Kopernik. W związku z tym warto sobie uprzytomnić, że wielonarodowość Rzeczypospolitej «złotego wieku» była jedną z podstaw jej potęgi”;
1938      Maria Czapska za książkę biograficzna pt.: „Ludwika Śniadecka”. 
[3] Skład „Akademii Niezależnych” wybranej przez czytelników „Wiadomości Literackich” (numer z 10.02.1935 r.):
Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Andrzej Strug, Maria Dąbrowska, Paweł Hulka Laskowski, Kazimierz Wierzyński, Ferdynand Goetel, Michał Choromański, Aleksander Brückner, Jan Parandowski, Maria Pawlikowska, Aleksander Świętochowski, Kazimiera Iłłakowicz, Adolf Nowaczyński, Szymon Askenazy.
Gdy do oficjalnej Akademii Literatury zostali powołani Goetel, Askenazy i Wierzyński, ich miejsce zajęli Józef Wittlin i Jarosław Iwaszkiewicz. Wierzyński, który został wybrany do Akademii tuz przed wybuchem II wojny światowej, nie miał już następcy w Akademii „Wiadomości Literackich”.
[4] Pozostałe ilości głosów (powyżej 100) otrzymali:
Maran Hemar – 1046, Zofia Bohdanowiczowa – 954, Gustaw Herling-Grudziński – 949, Maria Danilewiczowa – 931, Juliusz Sakowski – 806, Stefan Badeni – 755, Paweł Hostowiec – 754, Stefania Zahorska – 752, Wacław Lednicki – 593, Kajetan Morawski – 588, Witold Gombrowicz – 569, Felicjan Sławoj-Składkowski – 569, Stanisław Kosciałkowski – 512, Michał Sokolnicki – 508, ks. Kamil Kantak – 476, Aleksander Janta – 460, Teodor Parnicki – 455, Wacław Alfred Zbyszewski – 452, Rafał Malczewski – 452, Jan Bielatowicz – 442, Michał Kryspin Pawlikowski – 408, Aleksander Bregman – 406, Józef Czapski – 388, Adam Pragier – 377, Czesław Straszewicz – 360, Wiktor Weintraub – 357, Jerzy Giedroyć – 354, Władysław Folkierski – 309, Henryk Paszkiewicz – 287, Janusz Kowalewski – 282, Juliusz Mieroszewski – 270, Andrzej Bobkowski – 249, Jerzy Pietrkiewicz – 248, Zofia Romanowiczowa – 242, Tytus Komarnicki – 240, Maria Kuncewiczowa – 240, Jędrzej Giertych – 234, Władysław Pobóg-Malinowski – 209, Beata Obertyńska – 206, ks. Józef Bocheński – 199, Marian Czuchnowski – 197, Irena Bączkowska – 191, Stefania Kossowska – 176, Ignacy Wieniewski – 158, Karol Zbyszewski – 152, Florian Czarnyszewicz – 149, Stanisław Vincenz – 147, Aleksander Hertz – 136, Wacław Solski – 122, Maria Czapska – 120, Wacław Iwaniuk – 113, Wit Tarnawski – 112, Władysław Andres – 110, Adam Adler – 109, Jan Fryling – 109, Antoni Borman – 104, Tadeusz Felsztyn – 102.
[5] W 1961 r. Juliusz Sakowski został wybrany w miejsce zmarłego Ferdynanda Goetla,
w 1964. r. Jan Bielatowicz na miejsce Zygmunta Nowakowskiego (zmarł);
w 1966 Michał Chmielowiec (za Jana Bielatowicza – zm.)
w 1969 r. Marian Hemar (za Kazimierza Wierzyńskiego – zm.)
w 1970 r. Maria Danilewiczowa (za Mieczysława Grydzewskiego –zm.), Adam Pragier (za Czesława Miłosza – zamiana była możliwa dopiero po śmierci M. Grydzewskiego)
w 1972 r. Jan Fryling (za Mariana Hemara – zm.)
w 1973 r. Stefania Kossowska (za Wacława Grubińskiego - zm.), Henryk Paszkiewicz (za Oskara Haleckiego – zm.), Bronisław Przyłuski (za jana Rostworowskiego – rezygnacja),
Edward raczyński (za Mariana Kukiela – zm.)
w 1974 r. Ignacy Wieniewski (za Michała Chmielowca – zm.)
w 1976 r. Wacław Iwaniuk (za Adama Pragiera – zm.), Zofia Romanowiczowa (za Józefa Wittlina – zm.)
w 1977 r. Włodzimierz Odojewski (za Juliusza Sakowskiego – zm.), Wiktor Weintraub (za Jana Frylinga – zm.)
w 1980 r. Karolina Lanckrońska (za Henryka Paszkiewicza - zm.), ks. Jerzy Mirewicz TJ )za Bronisława Przyłuskiego – zm.)
w 1981 r. Józef Garliński (za Henryka Pankiewicza – zm.)
w 1985 r. Zdzisław Jagodziński (za Stanisława Balińskiego – zm.), ks. Bonifacy Miązek (za Józefa Mackiewicza – zm.)
w 1987 r. Bogumił Andrzejewski (za Ignacego Wieniewskiego – zm.)
w 1988 r. Maja Cybulska (za Józefa Łobodowskiego – zm.), Mieczysław Paszkiewicz (za Wiktora Weintrauba – zm.). 
[6] Instytut Literacki w Paryżu wydał nw. książki Marka Hłasko:
1958 r. „Cmentarze”, „Następny do raju”
1959 r. „Hrbitovy”
1963 r. „Opowiadania”
1966 r. „Piękni dwudziestoletni”
[7] Sylwetki:
 Zygmunt Nowakowski, Czesław Miłosz, Józef Łobodowski, Zofia Romanowiczowa, Kazimierz Wierzyński, Marian Hemar, Juliusz Mieroszewski, Beata Obertyńska, Jan Rostworowski, Jerzy Pietrkiewicz, Bronisław Przyłuski, Tadeusz Sułkowski, Jan Olechowski.
Recenzje konkretnych tytułów:
Józef Mackiewicz „Droga donikąd”, Gustaw Herling-Grudziński „Inny świat”, Józef Wittlin „Orfeusz w piekle XX wieku”, Jerzy Stempowski (ps. Paweł Hostowiec) Eseje dla Kasandry”,  Wojciech Wasiutyński „Listy o ludziach”, Ryszard Kiersnowski „Młodość sercem pisana”, Janina Surynowa-Wyczółkowska „W cieniu koronkowej parasoliki”, Janusz Kowalewski „O żołnierzu tułaczu”, Wacław Grubiński „Listy pogańskie”, Ignacy Wieniewski „Antycznym szlakiem”, Juliusz Sakowski „Asy i damy”, Edward Raczyński „Rogalin i jego mieszkańcy”, Stefania Kossowska „Mieszkam w Londynie”, Danuta Mostwinowa „Ameryko, Ameryko!”, Karol Zbyszewski „Wczoraj na wyrywki”. 
[8] Tytuły rozpraw:
Pierwsza wojna światowa. Rok w dziejach przełomowy - 1919. Dwie zmarnowane okazje: Rok 1918 , Rok 1936 . Polityka Józefa Becka. Błędne oceny i uprzedzenia. Najszczęśliwszy dzień Hitlera? Pretensje i fantazje . Czy wojna zaczęła się w Rydze? „Wojna o Gdańsk" . Z Hitlerem na Rosję? Dziejopisarstwo Stanisława Mackiewicza ... „Zielone oczy" . Zręczny patriota Stalin i wiarołomny Chamberlain . Trochę prawdy, trochę fikcji . Dzieje wielkiego kłamstwa. Sowieckie ciągoty do Niemiec. Stosunki niemiecko-sowieckie w latach 1919-1939. Zagadka Tuchaczewskiego . Gdyby Hitler chciał . Wielka trójka — nie taka wielka. Czy Zachód musiał przegrać walkę o Polskę? Przekleństwo, które trwa . Dzień hańby Zachodu . Churchill — człowiek i legenda. Churchill i Polska. Eden — człowiek i legenda . „Twarzą w twarz z dyktatorami" . „Obrachunek" . „Pełny krąg". Montgomery . Kiedy „Bavaria" była pępkiem świata . Drogi i bezdroża „futorologii". Psychiatrzy też nie wiedzą .
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
               
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
               
 
 
 
               
               
 
 
               
 
 
unukalhai
O mnie unukalhai

Na ogół bawię się z losem w chowanego

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura