Niniejsza notka stanowi kontynuację (trzeci odcinek) cyklu zatytułowanego "Piłat, Kajfasz, Herod i Jezus", a traktuje o kolejnej postaci z wymienionych w tytule, tj. o arcykapłanie Światyni Jerozolimskiej Józefie Kajfaszu. Oczywiście, w jednej notce nie zmieszczę wszystkiego, a zatem o postaci arcykapłana Kajfasza, instytucji arcykapłana w Świątyni Jerozolimskiej, etc. będzie traktować jeszcze co najmniej jedna notka. Rozdzielam notki na części, gdyż jednorazowo ich rozmiar okazałby się zbyt obszerny, a przy rozmaitości wątków mniej przejrzysty. Cykl będzie kontynuowany już bez skandalicznie długich interwałów czasowych i mam zamiar (niezłomny) zakończyć go do końca wakacji br.
Józef „Kijobij” - Arcykapłan
Kajjafa (Qayafa), czyli Kajfasz nie było imieniem ani nazwiskiem. Było to przezwisko, które wywodzi się z aramejskiego słowa kajefa - kij(pochodnego od kuf – zmuszać), a oznaczało kogoś, kto nadużywa takiego właśnie środka „przymusu bezpośredniego”. Słudzy arcykapłanów Świątyni Jerozolimskiej, jak też członkowie straży świątynnej, uzbrojeni byli na co dzień w długie drewniane pałki (kije), którymi okładali przechodniów nie ustępujących w porę z drogi przed arcykapłanem, czy też niewolników nie dość skwapliwie wykonujących dawane im polecenia. W mowie potocznej określenie kajefa oznaczało bicie kijem. Za Józefem Flawiuszem przyjmuje się, że Kajfasz miał na imię Józef (Jehosef).
W 30 roku nowej ery Józef Kajfasz pełnił godność głównego arcykapłana Świątyni Jerozolimskiej (kohen gadol) już dwunasty rok z rzędu. Był on zięciem poprzedniego arcykapłana Annasza (Hanania ben Chet – Ananos syn Seta/Setiego), którego potężny ród Hanin należał do kilku najważniejszych klanów arcykapłańskiej arystokracji, którą wywindował do dominującej pozycji król Herod Wielki (Herod ha-megas). Kajfasz natomiast reprezentował ród Katros, który stanowił odgałęzienie najpotężniejszego rodu Boetos[1]. Rody te wypromował Herod Wielki wówczas, gdy umacniał swoją władzę i w ten sposób budował dla siebie oparcie wśród niskiej rangi klanów kapłańskich, głównie niejudejskiego pochodzenia, czyli niezwiązanych z Jerozolimą. I tak klan rodu Boetos, podobnie jak klan rodu Hanin, wywodził się z gminy żydowskiej w egipskiej Aleksandrii[2], natomiast pochodzenie rodów Fiabi oraz Kamitos nie jest ustalone, choć jeden z nich najpewniej wywodził się z diaspory osiadłej w Mezopotamii (byli to potomkowie przesiedleńców do Babilonii w VI wieku starej ery). Rody te utworzyły oligarchię nowobogackich kapłanów powiązanych ze sobą więzami matrymonialnymi oraz biznesowymi, a zawdzięczając wszystko Herodowi stanowili razem z jego klanem rodzinnym (Herodianie) rodzaj kasty sprawującej władzę absolutną, aczkolwiek pod rzymską kuratelą. Początek owej symbiozy datuje się od roku 37 starej ery, kiedy to Herod (syn Antypatra, rzymskiego wojskowego gubernatora Judei), a ówczesny gubernator Galilei i tetrarcha Judei, został uhonorowany tytułem króla Judei przez swojego rzymskiego patrona, ówczesnego triumwira Marka Antoniusza. Stało się tak po kilkuletnich bojach stoczonych przez Heroda z władcami dynastii hasmonejskiej[3]. Wówczas na miejsce hasmonejskich arcykapłanów Świątyni Jerozolimskiej, którzy przerwali rodowód tego urzędu wywodzony do tej pory od Sadoka[4], król Herod mianował na ten urząd Ananela (o rodowodzie babilońskim). Jednak pod wpływem swojej teściowej Aleksandry, córki Hirkana II (ostatniego hasmonejskiego władcy Judei i arcykapłana Świątyni Jerozolimskiej) szybko zmienił nominację i obdarzył tym urzędem Arystobula III, 17-letniego wówczas brata Mariamme, drugiej swojej żony, a wnuczki Hirkana II. Herod, nadal obawiając się popularności Arytstobula, który w Jerozolimie i w Judei powszechnie uważany był za kontynuatora linii władców hasmonejskich, kazał go utopić jeszcze w tym samym roku pozorując wypadek podczas kąpieli. Sześciu następnych arcykapłanów wyznaczonych przez Heroda podczas jego królowania w Judei reprezentowało głównie wspomniane już rody, przede wszystkim ród Boetos, z ktorego wywodził się teść Heroda.
Z 30 ostatnich arcykapłanów (tj. w okresie od upadku dynastii hasmonejskiej w 37 r. starej ery do zburzenia Świątyni Jerozolimskiej w 70 roku nowej ery), aż 27 wywodziło się z wcześniej wymienionych klanów, a mianowicie po ośmiu z rodów Boetos, Hanan i Fiabi oraz trzech z rodu Kamitos (inne wersje tej ostatniej nazwy to: Kamit lub Kamydos).
Trochę informacji na temat Heroda Wielkiego zawarłem w mojej notce pt: „Gwiazda betlejemska, mędrcy świata i monarchowie”. Ale nieprzesadnie dużo, gdyż postaci tej poświęcone jest wiele łatwo dostępnych monografii.
http://dawidowicz.salon24.pl/556853,gwiazda-betlejemska-medrcy-swiata-i-monarchowie
Pominę perturbacje z nominacjami personalnymi i roszadami na funkcji arcykapłanów, które wydarzyły się od początku rządów Heroda Wielkiego aż do misji Jezusa Nazarejczyka, bo często były to nominacje epizodyczne, które nie trwały nawet jednego roku, a dla głównego wątku tej opowieści istotni są tylko dwaj arcykapłani Świątyni Jerozolimskiej, a mianowicie Annasz i Kajfasz. Tak się składa, że obaj wymienieni należeli do hierarchów najdłużej sprawujących ten urząd w całej historii arcykapłanów po epoce hasmonejskiej. Annasz (Ananos) i Kajfasz (Qayafa) sprawowali go poczynając od 6 roku do 36 roku nowej ery, z przerwą w latach 15-17, gdy urząd ten piastowało trzech krótkotrwałych nominatów, których imion tu nie przytoczę, choć również i oni reprezentowali wymienione klany oligarchii świątynnej.
W latach 30-tych nowej ery urząd arcykapłana Świątyni Jerozolimskiej, jak i sama Świątynia były już rozwiniętymi instytucjami funkcjonującymi w oparciu o ściśle ustalone reguły. Można powiedzieć, że znajdowały się wówczas w apogeum swojego rozwoju. Oczywiście w notce na blogu nie ma wystarczającej ilości miejsca, aby całościowo omówić proces ewolucyjny, który doprowadził do ukształtowania się judaizmu i kultu świątynnego w kształcie znanym z tekstów biblijnych, ewangelicznych czy choćby zachowanej spuścizny literackiej Józefa Flawiusza, niemniej w dalszych odcinkach omówię okoliczności istotne dla zrozumienia ówczesnych uwarunkowań społeczno-religijno-politycznych, jakie stanowiły tło dla misji Jezusa Nazarejczyka.
A to oznacza, iż następne odcinki cyklu będą poświęcony jedynej w świecie starożytnym instytucji tego rodzaju, jaką była Świątynia Jerozolimska oraz jej arcykapłani i obsługujący jej potrzeby mieszkańcy Jerozolimy, zaś w praktyce całej Judei.
A mieszkańcy ci byli większości ludźmi zatrudnionymi w celach zapewniających funkcjonowanie najpotężniejszej w dziejach korporacji świątynnej.
Przypisy :
[1] Wpływy tego rodu były tak silne, iż pod określeniem Boetos rozumiano podówczas całą warstwę saduceuszów, bez rozróżniania z jakiego wywodzą się klanu;
[2] Aleksandria w początkach I wieku nowej ery liczyła nieomal pół miliona mieszkańców, i była wówczas drugą po Rzymie metropolią w Imperium Romanum, a społeczność żydowska (diaspora – najliczniejsza w Imperium Romanum) stanowiła znaczny procent jej populacji, niektórzy szacują ja na 40 procent. Dla porównania w miescie Rzym diaspora taka liczyła ok. 60 tys. mieszkańców;
[3] Dynastia zapoczątkowana buntem Judejczyków przeciwko greckim (syryjsko-mezopotamskim) Seleucydom, którzy zwasalizowali Judeę w 198 roku starej ery, odbierając ją greckim (egipskim) Ptolemeuszom. Gdy król Antioch Epifanes IV w swoim fanatyzmie „zhellenizowania” kultu żydowskiego, po zbezczeszczeniu Świątyni Jerozolimskiej zakazał kolejno wyznawania Tory oraz dokonywania aktu obrzezania spowodowało to w 166 r. starej ery bunt Żydów zapoczątkowany przez pięciu braci Hasmoneuszów, którym przewodził ojciec rodu kapłan Matatiasz. Gdy w 166 r. Matatiasz zmarł, na czele zbrojnego powstania stanął jego syn Juda, noszący przezwisko (przydomek) Machabeusz (z aramejskiego: maqqaba – młot) ). Ze względu na to, że Seleucydzi musieli w tym czasie odpierać atak Partów na swoje włości w Mezopotamii, nie mogli skierować wystarczającej ilości wojska przeciwko powstańcom judejskim i musieli zgodzić się na ustępstwa. W drugim roku walk powstańczych (164 r.) król Antioch Epifanes odwołał dekrety znoszące żydowski kult świątynny. Gdy wybuchły wojny domowe o władzę pomiędzy Seleucydami, klan Hasmoneuszów umocnił swoje pozycje w Jerozolimie i w Judzie. Efektem tego było uznanie w 152 r. starej ery przez jednego z seleuckich pretendentów do władzy, Jonatana, młodszego brata Judy Machabeusza, za namiestnika w Judei. Z kolei inny pretendent do tej władzy, aby przelicytować poprzednika, mianował Jonatana arcykapłanem Świątyni Jerozolimskiej, pierwszym w historii, który nie był Sadokitą. Ostatnim królem - kapłanem z dynastii hasmonejskiej był Jan Hirkan II (żyjący w latach 111 – 30 starej ery), który mając 81 lat i będąc już tylko byłym władcą, został uduszony na rozkaz Heroda Wielkiego;
[4] Sadok – pierwszy kapłan Świątyni Salomona na górze Syjon w Jerozolimie. Najprawdopodobniej był z pochodzenia kapłanem jebuzyckim, który sprawował kult bożka Szala, pogańskiego bóstwa Jerozolimy oraz El Eliona (Boga Najwyższego), boga Szalem, która to nazwa mogła być wcześniejszą nazwą Jerozolimy). Jebuzyci byli szczepem hetyckim zamieszkującym teren i okolicę dzisiejszej Jerozolimy z którym klany hebrajskie koegzystowały w początkach swojego osadnictwa w ziemi Kanaan. Kapłanem El Eliona był także król-kapłan Szalem, znany pod biblijnym imieniem Melchizedek, z którym to zawierał układy Abraham. Melkizedek to nie jest imię własne, ale tytuł (funkcjonujący w tradycji biblijnej jako imię). Rdzeń „mlk” (wymowa w rodzaju melek, malik i podobnie) oznaczała w narzeczu nabatejskim „król”, natomiast hebrajskie cadik (tzedeq) - od czego także saduceusz - oznaczała „kapłan” albo mąż sprawiedliwy, czyli osoba sprawująca funkcję sędziego. Królowie-kapłani (mlk-tzedeq) byli przywódcami ówczesnych społeczności w Kanaanie. Z tego powodu kasta kapłańska Świątyni Jerozolimskiej nazwana została saduceuszami. Wywodziła swój rodowód od Sadoka (Sadokici) oraz od Aarona – brata Mojżesza, który pochodził z klanu Lewiego (Lewici). Saduceusze, strażnicy kultu świątynnego, po reformach Ezdrasza (czwarty wiek starej ery) przekształcili z biegiem czasu ów kult w cel sam w sobie.
